भगवान शिवाची १२ ज्योतिर्लिंगे 12 Jyotirlinga in india

 

भारतात स्थित 12 ज्योतिर्लिंगे ही भगवान शिवाची मुख्य पवित्र स्थाने आहेत, ज्यांची लाखो भक्त पूजा करतात. ही ज्योतिर्लिंगे शिवभक्तांसाठी अत्यंत महत्त्वाची मानली जातात आणि या प्रत्येक धामाची स्वतःची पौराणिक कथा आणि महत्त्व आहे. तर , ज्योतिर्लिंग खरं काय आहे? 'ज्योतिर्लिंग' शब्द दोन संस्कृत शब्दांनी लिहिले आहे - 'ज्योति' ज्याचा अर्थ आहे प्रकाश आणि 'लिंग' याचा अर्थ आहे भगवान शिव चे  प्रतीक.

भारत भर मध्ये १२ ज्योतिर्लिंग आहेत, प्रत्येक हिंदू पौराणिक कथा आणि आध्यात्मिक महत्वात यांचे एक विशेष स्थान आहे. तर चला आम्ही त्याना एक एक  करून बघू या.

भगवान शिवाची १२ ज्योतिर्लिंगे:

 १. सोमनाथ:

सोमनाथ, हे ठिकाण जुनागडपासून ८२ किलोमीटर अंतरावर आहे, हे गुजरात राज्यातील सौराष्ट्र प्रदेशातील प्रभास पाटण, वेरावळ येथे आहे. हे मंदिर सोळा वेळा नष्ट झाले आणि पुन्हा बांधले गेले आणि हे मंदिर संपूर्ण भारतात श्रद्धेचे ठिकाण म्हणून मानले जाते. अरबी समुद्राच्या किनाऱ्यावर वसलेल्या या मंदिराची स्थिरता भक्तीच्या अमर भावाची साक्ष देणारी आहे.

२. महाकालेश्वर:

मध्य प्रदेशातील उज्जैन या ठिकाणी महाकाल महाकालेश्वर ज्योतिर्लिंग मंदिर आहे. महाकालचे लिंग हे स्वयंपूर्ण मानले जाते, जे १२ ज्योतिर्लिंगांपैकी एकमेव आहे. तसेच हे एकमेव मंदिर दक्षिणाभिमुख आहे आणि श्री रुद्र यंत्र गर्भगृहाच्या छतावर उलटे ठेवलेले आहे. हे असे स्थान आहे जिथे शक्तीपीठ आणि ज्योतिर्लिंग एकत्र आहेत.

३. ओंकारेश्वर:

ओंकारेश्वर हे मध्य प्रदेश राज्यातील खंडवा जिल्ह्यातील मांधाता शहरात आहे, जे नर्मदा नदीच्या काठावर आहे आणि येथे एक ज्योतिर्लिंग मंदिर आणि ममलेश्वर मंदिर आहे. हे ठिकाण उज्जैनपासून १४३ किलोमीटर अंतरावर आहे. हे मंदिर जेथे वसले आहे  त्या बेटाचा आकार देवनागरी ओम चिन्हासारखा असल्याचे सांगितले जाते.

४. भीमाशंकर:

भीमाशंकर मंदिर महाराष्ट्रातील भीमाशंकर गावात आहे, जिथे भीमा नदीचा उगम होतो. भीमाशंकरचे जंगल हे डाकिनी वन म्हणून ओळखले जाते. भीमाशंकर मंदिर कल्याणपासून १८० किलोमीटर अंतरावर आहे. महाराष्ट्राच्या हिरव्यागार सह्याद्रीच्या डोंगररांगांमध्ये आपल्याला भीमाशंकर ज्योतिर्लिंग आढळते. हे ठिकाण घनदाट जंगले आणि विलोभनीय नैसर्गिक सौंदर्याने वेढलेले आहे.

५. रामेश्वरम:

रामलिंगेश्वर ज्योतिर्लिंग तामिळनाडू मध्ये आहे. हे ज्योतिर्लिंग चार धाम तीर्थक्षेत्रांपैकी एक आहे आणि स्वतः भगवान राम यांनी याची पूजा केली आहे असे मानले जाते. मंदिराचे भव्य कॉरिडॉर पाहण्यासारखे आहेत.

६. त्र्यंबकेश्वर:

त्र्यंबकेश्वर ज्योतिर्लिंग महाराष्ट्र राज्यातील भीमाशंकरपासून जवळ आहे. हे ठिकाण नाशिकपासून 30 किलोमीटर अंतरावर आहे. हे पवित्र ठिकाण गोदावरी नदीचे उगमस्थान आहे आणि ब्रह्मा, विष्णू आणि शिव यांचे प्रतिनिधित्व करणारे तीन मुखी लिंग असलेल्या या मंदिराची वास्तुकला खूप सुंदर आहे.

७. केदारनाथ:

उत्तराखंडमधील केदारनाथ हे शिवाचे शाश्वत निवासस्थान असलेल्या कैलास पर्वताच्या सर्वात उत्तरेकडील आणि सर्वात जवळचे ज्योतिर्लिंग म्हणून पूजले जाते. केदारनाथ हा हिंदू धर्माच्या लहान चार धाम तीर्थक्षेत्राचा एक भाग आहे. हिमालयाच्या बर्फाच्छादित मध्ये केदारनाथ हे ठिकाण प्राचीन तीर्थक्षेत्र आहे. बर्फाच्छादित शिखरे आणि मंदाकिनी नदीने वेढलेले केदारनाथ हे केवळ एक आध्यात्मिक ठिकाण नाही तर एक नैसर्गिक आश्चर्य देखील आहे. मंदिरापर्यंत केवळ ट्रेकनेच पोहोचता येते, जे यात्रेला साहसाची भावना देते.

८. मल्लिकार्जुन:

मल्लिकार्जुन, ज्याला श्रीशैलम म्हणूनही ओळखले जाते, हे मंदिर आंध्र प्रदेशातील रायलसीमाच्या कुर्नूल जिल्ह्याच्या डोंगरावर आहे. हे मंदिर स्थापत्य आणि शिल्पकलेच्या दृष्टीने समृद्ध आहे. हे असे स्थान आहे जिथे शक्तीपीठ आणि ज्योतिर्लिंग एकत्र आहे. आदि शंकराचार्यांनी त्यांचे शिवानंद लहरी येथे रचले.

९. बैद्यनाथ:

बैद्यनाथ मंदिराला बाबा बैद्यनाथ धाम असेही म्हणतात. हे झारखंड राज्यातील संथाल परगणा विभागातील देवघर येथे आहे. बैद्यनाथ मंदिर संकुलात आणखी २१ मंदिरांचा समावेश आहे. असे मानले जाते की येथे पूजा केल्याने कोणताही रोग बरा होतो आणि भक्तांचे आरोग्य चांगले राहते.

१०: नागेश्वर:

नागेश्वर ज्योतिर्लिंग हे गुजरातमधील दारुकावनम नावाच्या जंगलात वसलेले आहे. हे मंदिर सर्व विषापासून संरक्षणाचे प्रतीक आहे आणि असे म्हटले जाते की जो कोणी येथे पूजा करतो तो सर्व प्रकारच्या भीती आणि संकटांपासून मुक्त होतो." शिवपुराणात देखील या मंदिराचे वर्णन आहे. जामनगरपासून हे ठिकाण १३० किलोमीटर अंतरावर आहे, आणि द्वारकेपासून फक्त १६ किलोमीटर अंतरावर आहे.

११ : विश्वनाथ :

हे मंदिर हिंदूंचे सर्वात पवित्र शहर वाराणसी, उत्तर प्रदेशात स्थित आहे, प्रत्येक हिंदूची इच्छा असते कि  जीवनात कमीत कमी एकदा तरी या  तीर्थयात्रेला अवश्य भेट द्यावी, किंवा आपल्या पूर्वजांचे अवशेष गंगा नदी मध्ये प्रवाहित करावे. हे मंदिर पवित्र गंगा नदीच्या पश्चिमेवर स्थित आहे. हे मंदिर तेथे वसलेले आहे त्याचा ३५०० सालाचा इतिहास आहे, याला काशी सुद्धा म्हणतात.

१२: घृष्णेश्वर:

घृष्णेश्वर ज्योतिर्लिंग महाराष्ट्रात आहे. हे मंदिर प्रसिद्ध एलोरा गुफा पासून १ किलो मीटर्स च्या अंतरावर आहे, जे छत्रपति संभाजी नगर म्हणजे औरंगाबाद पासून ३५ किलोमीटर च्या अंतरावर आहे. शिव पुराणातही या मंदिराचे वर्णन केले आहे.

या १२ ज्योतिर्लिंगांची एक अनोखी कथा आणि महत्त्व आहे, ज्यामुळे ती केवळ प्रार्थनास्थळेच नाहीत तर समृद्ध सांस्कृतिक आणि ऐतिहासिक स्थळेही आहेत.